Co należy zrobić by dziecko osiągnęło szczyt swoich możliwości? Jak poprowadzić treningi i na czym koncentrować uwagę w procesie kształtowania młodego zawodnika? Te i wiele podobnych pytań może postawić sobie wielu dorosłych uczestniczących w procesie przygotowania dziecka do sukcesu.

Zarówno rodzice jak i trenerzy wkładają dużo energii i wysiłku w to, żeby dziecko mogło się rozwijać w swojej dyscyplinie. Niestety nie zawsze motywacja, satysfakcja i wyniki dziecka idą w zgodzie z włożonymi działaniami i wysiłkiem. Co w takim razie nie działa? Lęk, strach przed porażką, krytyk wewnętrzny, spadek koncentracji, brak dyscypliny, niska motywacja, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem, wpływ środowiska – te czynniki przekładają się na uzyskiwane wyniki przez dzieci. Jakie podjąć działania by jak najlepiej rozwinąć potencjał dziecka?

W uzyskaniu odpowiedzi na powyższe pytania może pomóc trening mentalny, który ma na celu ukierunkować działania w taki sposób, by w pełni zacząć wykorzystywać swój potencjał. Poprzez pracę z umysłem, emocjami, ciałem ale również świadomym zarządzaniem czynnikami zewnętrznymi mamy realny wpływ na podniesienie wydajności organizmu i nasze wyniki. Lepsze poznanie siebie, pozwala zwiększyć samoświadomość i uczy umiejętnego dbania o swój dobrostan psychiczny i fizyczny. Trening mentalny wskazuje drogę do budowania wspierających nawyków.

Na co warto zwrócić uwagę u dzieci i młodzieży grających w szachy?

POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA

Bezpieczeństwo jest ważnym aspektem w procesie rozwijania potencjału człowieka. Poczucie bezpieczeństwa determinuje zachowania społeczne, a także wykorzystanie w pełni możliwości wyższych partii mózgu (odpowiedzialnych za kreatywność, pamięć, koncentrację, świadomość siebie i innych). Czym jest BEZPIECZEŃSTWO? 

Układ nerwowy w indywidualny sposób interpretuje docierające do niego informacje, klasyfikując je jako bezpieczne, niebezpieczne lub zagrażające życiu. Jeśli dziecko będzie czuło się bezpiecznie i dobrze w procesie treningu czy na zawodach szachowych, to skuteczniej będzie wykorzystywało swój potencjał. Obok przyjemności z uczestnictwa w tych aktywnościach, będzie lepiej radziło sobie ze stresem i z ewentualną porażką. Istotnym faktem jest to, że dla każdego dziecka czym innym może być poczucie bezpieczeństwa tak samo jak jego brak.

Co może powodować brak poczucia bezpieczeństwa?

W stan poczucia zagrożenia/braku bezpieczeństwa mogą wprowadzać różne doznania płynące z naszych zmysłów, np. takie jak zapach, dźwięk czy dotyk. Przykładowo takie sytuacje jak hałas na sali turniejowej, głośne dźwięki takie jak przewrócenie krzesła czy nagłe szturchnięcie w plecy podczas toczącej się gry – mogą powodować u niektórych dzieci wejście układu nerwowego w stan gotowości do działania (reagują na nagły bodziec – wzdrygnięciem, podskoczeniem). Konsekwencją takich sytuacji może być spadek koncentracji, rozkojarzenie, nieumiejętność przypomnienia sobie wariantów, słabsze radzenie sobie ze stresem, a także spadek pewności siebie etc..

W celu rozwinięcia potencjału dziecka warto zwrócić uwagę na to jakie sytuacje/czynniki wyzwalają u niego poczucie zagrożenia. Takie zachowania/sygnały u dziecka jak: labilność emocjonalna, nie radzenie sobie z porażką, zaburzenia przetwarzania bodźców sensorycznych (np. jest nadwrażliwe lub podwrażliwe na bodźce sensoryczne), potrzeba bycia w nieustającym ruchu (np. wiercenie się ciągle na krześle przy szachownicy) mogą świadczyć o niedojrzałości układu nerwowego, a konsekwencją tego może być niepełne wykorzystanie potencjału przez dziecko.  Poprzez uważną obserwację sytuacji w jakich dziecko mierzy się z wyzwaniami – my dorośli: rodzice, trenerzy, pedagodzy możemy odpowiednio ukierunkować jego działania. Podstawą do rozwijania poczucia bezpieczeństwa będzie przede wszystkim brak porównywania dziecka z innymi, bezwarunkowa akceptacja jego osoby oraz otwarcie się na jego potrzeby bez próby oceniania ich. Otoczenie dziecka powinno dobrze zrozumieć z czym ono się mierzy, jakie czynniki wyzwalają u niego większy stres i na co warto zwrócić uwagę, dzięki czemu będzie łatwiej obrać drogę wspierających działań w drodze do jego sukcesu.

WSPIERAJĄCA RELACJA

Jedną z istotnych kwestii jest dobra współpraca. Dotyczy to pracy z dzieckiem, jak i z osobami z jego środowiska. Ważne jest aby od samego początku współpraca pomiędzy trenerem a rodzicem, opierała się na rozmowie i umiejętnym słuchaniu siebie nawzajem. Od samego początku powinny zostać ustalone konkretne zasady współpracy, a także rolę jaką w całym procesie pełni rodzic a jaką trener (w miarę potrzeb powinny być aktualizowane). Działań nie powinny przesłaniać emocje – pamiętajmy, że stan pobudzenia dorosłych udziela się dzieciom. Ważne jest ustalenie wspólnego kierunku działań ukierunkowanych na realizację celu, które pragnie zrealizować dziecko. Warto tutaj podkreślić fakt, że dzieci mogą odbierać wiele komunikatów ze swojego otoczenia jako presję. Stawiane im oczekiwania dorosłych mogą w przypadku ich nie zrealizowania powodować obniżenie samooceny. Dziecko na każdym etapie rozwoju powinno czuć pełną akceptację własnej osoby (a nie tylko w przypadku uzyskiwanych korzystnych wyników szachowych). Co może budować presję? Mogą ją powodować pytania zadawane przez dorosłych (np. rodziców, dziadków, trenerów) na turnieju szachowym lub zaraz po powrocie np. „I jak Ci poszło – wygrałeś?”.

BUDOWANIE ODPORNOŚCI PSYCHICZNEJ

Odporność psychiczna pomaga radzić sobie ze stresem, presją, z trudnościami w tym z porażką, która jest nieodzowną częścią naszego życia. Dzieci u których ta umiejętność jest rozwinięta, są silne, wierzą we własne umiejętności, łatwiej znoszą krytykę, dają sobie prawo do porażki, nie boją się nowych wyzwań i z wytrwałością realizują swoje cele i odnoszą sukcesy.  Ważne jest by świadomie wspierać dzieci w tym aspekcie. 

W kształtowaniu odporności psychicznej pomocna jest koncepcja Petera Clough i Douga Strycharczyka, która skupia się na wzmocnieniu czterech filarów, wyodrębnionych w modelu 4 C:

  1. Wyzwanie (challenge), czyli postrzeganie życiowych wyzwań jako szansy i nauka wychodzenia ze strefy komfortu (rozwijanie odwagi i motywacji do działania, zachęcanie do próbowania nowych rzeczy np. nauki i grania nowych debiutów). 
  2. Pewność siebie (confidence), oznaczającą wiarę we własne możliwości i umiejętności, a także budowanie relacji. Wysoka samoocena i zaufanie do siebie pozwala pewniej kroczyć i realizować cele. Dzięki nim dziecko potrafi wyrazić swoja opinię i jest bardziej odporne na krytykę.
  3. Poczucie wpływu/kontrola (control), rozumiane jako przekonanie o tym, że mam wpływ na swój los, czyli poczucie sprawczości. Obejmuje również naukę zarządzania swoimi emocjami. Możesz pomóc rozwinąć ją u dziecka pokazując mu jaką drogę przemierza, jakie towarzyszą mu emocje i jak one wpływają na jego działania.
    Jeśli chwalisz dziecko to za konkretne działania np. „Rzetelnie przygotowywałeś się do zawodów, ćwicząc codziennie debiuty.” Dzięki temu wzrośnie jego zaangażowanie w wykonywane czynności, a także wiara we własne możliwości.
  4. Zaangażowanie (commitment), czyli zaangażowanie w wykonywane zadania
    oraz wytrwałość w ich realizowacji. Dziecku pomoże tu jasno skonkretyzowany przez niego cel oraz koncentracja, która pomoże mu ukierunkować działania na priorytety. 

Osobiście uzupełniłam tę listę o jeszcze jeden punkt:

  1. Świadomość (consciousness). Dziecko, które zdobędzie wiedzę na temat swoich emocji, potrzeb, wyzwań i zasobów może umiejętniej zarządzać sobą w różnych sytuacjach stresowych np. na turnieju szachowym. Dzięki rozwiniętej świadomości swoich potrzeb, łatwiej też zauważa potrzeby osób z otoczenia i chętniej szuka wspólnych rozwiązań, co przekłada się na budowanie wspierających relacji rówieśniczych.

NAUKA

W obecnych czasach warto przyjrzeć się procesowi nauki. Jej efektywność zależy od stanu umysłu i emocji w jakich jesteśmy. Nastawienie do nauki będzie miało przełożenie  na proces uczenia oraz na osiągane wyniki. Urozmaicony trening budzi zaciekawienie i podekscytowanie. Doświadczanie poprzez zabawę ułatwia zapamiętywanie. Aby w pełni rozwinąć procesy pamięci i koncentracji trzeba nauczyć umysł ignorowania elementów rozpraszających uwagę i skupiania się na najważniejszym zadaniu/celu. W procesie nauki ważnym aspektem jest umiejętne zarządzanie środowiskiem zewnętrznym i eliminowanie z niego dystraktorów. Dzięki temu możemy korzystnie wpłynąć na procesy koncentracji oraz efektywniejsze zarządzenie czasem do nauki. Dziecko aby w pełni mogło wykorzystać swoje możliwości, powinno w równej mierze zadbać o ciało jak i umysł. Pomocne okażą się:

  • pełnowartościowa dieta i regularne spożycie wody (dieta uwzględniająca produkty usprawniające działanie mózgu m.in. takie jak: orzech włoskie, awokado, kurkuma, kwasy omega – 3 np. w łososiu i in.). 
  • zadbanie o higienę snu (który odpowiada za utrzymanie organizmu w zdrowiu, odgrywa ważną rolę w procesie oczyszczania mózgu z toksyn, ale również wpływa na koncentrację)
  • trening wydolnościowy (np. pływanie, jazdę na rowerze, bieganie) i trening stabilizacji centralnej
  • zadbanie o samopoczucie (przebywanie w otoczeniu wspierających osób, towarzyskość, otwartość oraz poczucie humoru)
  • codzienne wspierające nawyki (obniżające ekspozycję na długotrwały stres)
  • praktyka ćwiczeń oddechowych, relaksacji,
  • czas na odpoczynek
  • równowaga (umiejętne zaplanowanie i pogodzenie obowiązków szkolnych z hobby
    i relacjami społecznymi)
  • zdolność adaptacji (zaufanie, wytrwałość w działaniu, elastyczność).

Hanna Rychlik – z wykształcenia mgr fizjoterapii (absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu). Ukończyła studia podyplomowe: pedagogiczne oraz wczesne wspomaganie rozwoju z integracją sensoryczną i ponad 40 kursów/szkoleń z zakresu: fizjoterapii, pracy z ciałem i emocjami. Jest instruktorką szachów oraz certyfikowaną trenerką mentalną – pomaga dzieciom i dorosłym rozwinąć ich potencjał (m.in. poprzez pracę nad pewnością siebie, koncentracją, motywacją, umiejętnością radzenia sobie ze stresem). Uczy efektywnego zarządzania własnymi zasobami poprzez pracę z umysłem, emocjami i ciałem, ale również świadomego zarządzania czynnikami zewnętrznymi i budowania wspierających nawyków. Jest trenerką mentalną wielu sportowców w tym Arcymistrzyni Klaudii Kulon. Szkoli nauczycieli, trenerów, instruktorów i rodziców z zakresu postaw i działań wspierających rozwój układu nerwowego dziecka (Warsztaty – Zobacz Głos). 

Jeśli jesteś zainteresowana/y współpracą – zapraszam na stronę: www.hannarychlik.pl

Facebook: https://www.facebook.com/HannaRychlikTreningMentalny

Instagram: https://www.instagram.com/hannarychlik_treneningmentalny/

BIBLIOGRAFIA:

  1. Deb Dana: „Zakotwiczeni. Jak oswoić układ nerwowy dzięki teorii poliwagalnej”, wyd. Uniwersytetu Jagielońskiego.
  2. Strycharczyk Doug, Clough Peter: „Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju”, wyd. GWP.
  3. Jim Kwik: „Mózg bez ograniczeń”, wyd. Vital Gwarancja zdrowia.
  4. Glenn R. Schiraldi: „Siła rezyliencji. Jak poradzić sobie ze stresem, traumą
    i przeciwnościami losu?”, wyd. GWP.